28 مهر روز جهانی پوکی استخوان 

 20 اکتبر (28 مهر) هر سال روز جهانی پوکی استخوان نامیده می شود. در این روز برنامه های مختلفی در سراسر جهان برای آگاه کردن عموم در مورد پیشگیری از این بیماری که هنوز هم اغلب افراد شناخت دقیقی از آن ندارند به اجرا در می آید.
در حال حاضر بیش از 200 میلیون نفر در سراسر دنیا مبتلا به پوکی استخوان (استئوپروز) هستند. براساس گزارش سازمان بین المللی پوکی استخوان، در هر30 ثانیه یک نفر در اتحادیه اروپایی دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می شود. برآورد می شود تعداد شکستگی های لگن به علت پوکی استخوان تا اواسط قرن حاضر به 3 برابر افزایش یابد.

بافت استخوان از سلول های زنده و مواد در حال تغییر تشکیل شده است. بیماری پوکی استخوان یا  که به بیماری خاموش نیز مشهور است، عارضه ای است که در آن، تراکم سلول های استخوانی کم می شود و از قدرت طبیعی آن کاسته می شود. در این حالت، استخوان شکننده می شود و احتمال شکستگی حتی بر اثر ضربات کوچک افزایش می یابد.
پوکی استخوان از بیماری های شایع است. روند این بیماری از 35 سالگی آغاز می شود. حدود نیمی از زنان مسن تر از 45 سال و90 درصد زنان مسن تر از 75 سال، به پوکی استخوان مبتلا می شوند. در ایران نیز50 درصد زنان 40 ساله و 90 درصد زنان 75 ساله، مبتلا به این بیماری هستند. به طور تقریبی، از هر سه زن، یک نفر و از هر 8مرد یک نفر، به پوکی استخوان مبتلا می شوند و این امر در سال، منجر به ده ها هزار شکستگـی ناتـوان کننده در مبتلایان می شود. با وجود این، متاسفانه تعداد اندکی از مبتلایان پوکی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند 

عوامل مختلف

پوکی استخوان به دلایل مختلف در افراد ایجاد می شود از جمله این عوامل افزایش سن فرد است که احتمال بروز پوکی استخوان را در افراد افزایش می دهد. در واقع بعد از 30 سالگی به ازای هر 10 سال بتدریج علائم کاهش توده استخوانی افزایش می یابد

 جنس مونث، یائسگی، سابقه فامیلی پوکی استخوان، وزن پایین و اندازه استخوان، بیماری ها، مصرف داروها بخصوص کورتون ها، عدم تحرک، سیگار کشیدن و کمبود کلسیم و ویتامین دی در مواد غذایی از دیگر دلایل ابتلائ به پوکی استخوان است.

علاوه بر این موارد، پوکی استخوان به طور ثانویه در افرادی که اختلالات هورمونی و متابولیسمی مانند بیمـاری هـای مزمـن کبـد و کلیـه، دیابـت نـوع یک و اختلال رشد و هورمون های جنسی دارند بیشتر دیده می شود.

استراحت زیاد و عدم تحرک باعث تحلیل بافت استخوانی می شود توجه داشته باشید که ورزش های تحمل وزن مثل پیاده روی نقش مهمی در رسوب کلسیم در استخوان ها و استحکام آنها دارند وبه افزایش توده استخوانی کمک می کند .

ویتامین Dبرای جذب کلسیم لازم بوده ومانند کلیدی است که در قفل شده روده هارا به طرف جریان خون باز می کند واجازه می دهد تا کلسیم مواد غذایی از روده ها وارد جریان خون شود واز آنجا به استخوان ها برسد یکی از منابع طبیعی ویتامین Dتماس مستقیم با نور خورشید می باشد (شیشه پنجره ها وکرم های ضد آفتاب مانع از جذب ویتامین Dتوسط پوست می شوند)

زنان 4 برابر مردان

اگرچه با افزایش سن هم مردان و هم زنان بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می گیرند اما زنان در مجموع 4 برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؛ علت این امر، کوچک و ظریف بودن استخوان های زنان نسبت به مردان و متراکم بودن بیشتر استخوان آقایان است.

. زنانی که یائسگی زودرس دارند (قبل از 45 سالگی) و نیز بانوانی که تخمدان هایشان با جراحی برداشته شده است بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. زنانی که بسیار لاغرند و استخوان بندی ظریفی دارند بیش از زنان چاق یا افرادی که اسکلت بندی درشتی دارند مستعد پوکی استخوان هستند. طبق آمارها در کشور ما 30 تا 50 درصد زنان و 20 تا 30 درصد مردان به پوکی استخوان مبتلا هستند.

آمار بالا در ایران

مطالعه ای که چندی پیش توسط وزارت بهداشت انجام شده نشان می دهد 47 درصد زنان و 44 درصد مردان بالای 50 سال در ایران دچار کمبود تراکم استخوان هستند.

بیماری خاموش

فرد ممکن است بدون آن که خود متوجه شود به پوکی استخوان مبتلا شده باشد، در واقع به همین علت است که پوکی استخوان بیماری خاموش نامیده می شود. متاسفانه علائم بالینی در مراحل اول این بیماری وجود ندارد. اما در مراحل پیشرفته از روی عوارض می توان به وجود این بیماری پی برد. عوارض این بیماری عبارتند از: شکستگی خودبه خودی با کمترین ضربه بر استخوان ها بخصوص در نواحی ران و لگن، کمر و ستون مهره ها که غالبا این اولین علامت است. کمر درد شدید در نقطه خاص که نشانه شکستگی است.

شکستگـی هـای حاصـل از این بیماری، به طور عمده درنواحی گردن استخوان ران، مهره های ستون فقرات و استخوان های مچ دست، رخ می دهد حتی گاهی شکستگی های خودبه خودی مهره ها، گردن و استخوان ران نیز دیده شده است. وقتی بیماری خیلی شدید باشد، فشارهای خفیفی مثل خم شدن به جلو، عطسه یا سرفه کردن نیز می تواند باعث شکستگی مهره شود. از عوارض دیگر این بیماری تغییر شکل ستون فقرات است که موجب انحنای پشت یا قوز درآوردن می شود. کوتاه شدن قد نیز می تواند عارضه ای از این بیماری تلقی شود حتی بعضی محققان عقیده دارند افتادن دندان ها در سال های بالا نیز ناشی از پوکی استخوان فکها  می باشد..

در حال حاضر بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان ، سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است. امروزه برای سنجش تراکم استخوان دستگاه های جدیدی ساخته شده اند که می توانند با دقت نسبتا زیادی تراکم استخوانی ونسبت آن با استخوان سالم و سن مناسب را اندازه گیری کنند. آزمایش سنجش تراکم استخوانی بدون درد است و تنها چند دقیقه طول می کشد، همچنین احتیاج به آمادگی قبلی ندارد و برای انجام آن دارویی مصرف نمی شود. این سنجش پزشک را قادر می سازد تا استحکام استخوان را بسنجد و شدت پوکی استخوان را مشخص کند 

رایج ترین اشکال درمان پوکی استخوان 

تجویز درمان‌های دارویی تحت نظر پزشک متخصص

•دی مکمل‌های کلسیم و ویتامین.
• ورزش منظم شامل ورزش‌های تحمیل‌کننده وزن، مقاومتی و تعادلی. پیاده‌روی، پا زدن بر روی دوچرخه‌های ثابت و سایر فعالیت‌های کم ‌ضربه با حداقل خطر افتادن نیز توصیه می‌شوند.
• ترک سیگار و الکل.
• خوردن رژیم غذایی غنی از لبنیات مانند شیر، ماست و پنیر کم‌چربی؛ ماهی آزاد، ساردین و پنیر سویا؛ و سبزیجات برگ ‌دار سبز مانند اسفناج و سبزی ‌خوردن.

همه آنچه در مورد ویتامین دی باید بدانید

ویتامین D که به عنوان ویتامین نور خورشید هم شناخته می‌شود، توسط بدن و زمانی که در معرض نور آفتاب قرار گرفته باشد، ساخته می‌شود. وجود میزان کافی از این ویتامین در خون، به دلایل متعددی اهمیت دارد. این ویتامین علاوه بر سلامت استخوان و دندان می‌تواند بدن را در برابر سرطان، دیابت نوع یک و ام اس محافظت کند. ویتامین دی موجب سلامت سیستم ایمنی بدن، مغز و سیستم عصبی می‌شود، میزان انسولین خون را تنظیم می‌کند و موجب کنترل دیابت می‌شود، عملکرد ریه‌ها و سلامت قلبی و عروقی را حمایت می‌کند و بر روی ژن‌هایی که در رشد سرطان نقش دارند، اثر می‌گذارد.

***مصرف ویتامین دی

1. . با توجه به توصیه های کمیته کشوری پیشگیری و کنترل کمبود ویتامینD،  به مادران آموزش داده شود برای کلیه کودکانی که  با شیر مادر یا شیر مصنوعی تغذیه می شوند ویتامین  A با دوز 1500 واحد بین ‌المللی و ویتامینD با دوز 400 واحد بین المللی ( معادل یک سی سی قطره  A + D  یا مولتی ویتامین ) از روز 5-3  تولد و همزمان با غربالگری هیپوتیروئیدی نوزادان تا پایان 2 سالگی (24 ماهگی) داده شود
2. والدین بایدهر 2 ماه یکبار یک عدد مکمل 50 هزار واحدی ویتامین D تهیه و به کودک 2تا 8ساله خود بدهند.

3-برای دانش آموزان دوره اول و دوم متوسطه بر اساس بخشنامه های ارسالی ، لازم است مكمل ويتامین "د" (قرص ژله ای 50000 واحدی) به صورت ماهيانه یک عدد و به مدت 9 ماه متوالي، به دانش‌آموزان دختر و پسر داده شود.

4- لازم است كليه مادران باردار از ابتداي بارداري تا هنگام زایمان، روزانهIU 1000  ویتامين D مصرف نمایند. این مقدار ویتامين مي تواند به صورت مجزا و یا از پایان هفته شانزدهم بارداري در قالب مولتي ویتامين (به شرطی که حاوی 1000 واحد ویتامین D باشد)  در دوران بارداري مورد استفاده قرارگيرد.

5-كليه زنان و مردان 19 ساله به بالا ، بايد ماهيانه يك دوز مكمل مگادوز ويتامین   D( قرص ژله ای50000 واحدی) جهت پيشگيري از كمبود این ويتامين مصرف نمایند (12 قرص ژله ای در طول يك سال). با توجه به اینکه ویتامین D در اثر تابش مستقیم نور آفتاب بر پوست ساخته می شود، به کلیه گروه های سنی آموزش داده شود که روزانه 10 تا 15 دقیقه دست و پا و صورت خود را در معرض نور مستقیم افتاب (بدون استفاده از کرم ضد آفتاب) قرار دهند.

 پیشگیری از زمین خوردن در سالمندان 

سقوط و زمین خوردن عامل مهم آسیب در سنین بالای 65 سال و مهمترین علت مرگ در اثر آسیب است. اكثر زمین خوردنها در منزل اتفاق می‌افتد. با افزایش سن تعداد افرادی كه دچار زمین‌خوردن منجر به فوت می‌شوند بیشتر می‌شود. حداقل یك سوم افراد مسن بالای 65 سال در سال دچار زمین خوردگی می‌شوند. آسیبهای ناشی از زمین‌خوردن شامل شكستگی لگن و استخوان ران و كوفتگی عضلات این ناحیه و شكستگی مهره‌های كمری و ساعد است. 

. چه عواملی خطر سقوط یا زمین خوردن در سالمندان را افزایش می‌دهند؟

الف-   اولین اقدام شناخت عواملی است که خطر سقوط یا زمین خوردن را افزایش می‌دهند که شامل موارد زیر می باشد:

1. پوکی استخوان: بیماری ای است که در آن استخوان ها شکننده تر می شوند. این عارضه به دلیل تغییرات هورمونی، کمبود کلسیم و ویتامین D و کاهش فعالیت بدنی بروز می کند.

2. کم تحرکی: با افزایش سن و تحلیل بافت ماهیچه‌ها و توده عضلانی، به نوعی بدن انعطاف پذیری خود را از دست می دهد و این مساله باعث افزایش احتمال سقوط می شود.

3. داروها: مصرف داروهای مختلفی از قبیل آرام بخش ها، ضدافسردگی و... می تواند هوشیاری فرد سالمند را کاهش دهد.

4. اختلال بینایی: ضعف بینایی یکی دیگر از عوامل ایجادکننده حوادثی مانند زمین خوردن و تصادفات رانندگی است.

5. سرگیجه و عدم تعادل: سرگیجه و عدم تعادل یکی از عواملی است که می تواند باعث سقوط و افتادن شود.

6. کفش های نامناسب

7. خطرهای محیطی: چیدمان نامناسب وسایل منزل ، نور کم، وضعیت حمام و توالت، لیزبودن کفپوش، نوع مبلمان، و وجود نداشتن نرده در کنار پله ها و... می تواند خطر سقوط در خانه را افزایش دهد.

 در کنار فراهم کردن امنیت باید راحتی سالمند را هم در خانه در نظر گرفت. کهولت سن مانع تحرک بالا می شود و اگر قرار است سالمند به تنهایی زندگی کند و کسی در کنار او برای پرستاری وجود نداشته باشد، باید نیازهای او را برایش ساده و در دسترس کرد:

تمام وسایل مورد نیاز سالمند را در کمدی که به راحتی در دسترس او باشد، جاسازی کنید.

در صورتی که سالمند توانایی بالارفتن و پایین آمدن از پله ها را ندارد آسانسورهای مخصوص پله نصب کنید و نحوه استفاده آن را به او بیاموزید.

بهتر است سالمند همیشه همراه خود یک تلفن همراه یا تلفن بی سیم داشته باشد تا در شرایط ضروری بتواند با اطرافیان تماس بگیرد. تلفنی سبک برای او تهیه کنید تا در جیب لباسش حمل کند. نحوه کار با تلفن را هم به او یاد دهید.

در صورتی که اتاق خواب طبقه بالاست و سالمند فقط به این منظور مجبور است از پله استفاده کند، اتاق یا فضایی را در طبقه پایین به او اختصاص دهید.

تمامی داروهای مورد استفاده در سالمندان باید زیر نظر پزشک معالج باشد.

روزانه ورزشهای نرم و سبک انجام شود.

رژیم غذایی غنی از کلسیم استفاده شود.

حمام محیطی بسیار حساس برای افراد سالمند می باشد در حد امکان فضای آن مناسب سالمندان باشد.

روابط عمومی معاونت بهداشتی