با اسيد فوليك (ويتامين B9) و نقش آن در سلامت آشنا شوید

اسيد فوليك ( فولات ) يكي از ويتامين هاي گروهB و محلول در آب بشمار مي رود. نقـش اسيد فوليك در عملكرد طبيعي مغز حياتي است و نقش مهمي در سلامت رواني ايفا مي كند. اسيد فوليك به ويژه در دوران هاي رشد سريع مانند كودكي، سنين بلوغ و بارداري مهم است. اين ويتامين ارتباط نزديكي با ويتامين B12 براي تشكيل گلبول هاي قرمز خون وخونسازي دارد.

اسيد فوليك ( فولات ) يكي از ويتامين هاي گروهB و محلول در آب بشمار مي رود. نقـش اسيد فوليك در عملكرد طبيعي مغز حياتي است و نقش مهمي در سلامت رواني ايفا مي كند. اسيد فوليك به ويژه در دوران هاي رشد سريع مانند كودكي، سنين بلوغ و بارداري مهم است. اين ويتامين ارتباط نزديكي با ويتامين B12 براي تشكيل گلبول هاي قرمز خون وخونسازي دارد.

اسيد فوليك همراه با ويتامين هايB6 و B12 ميزان هوموسيستئين خون را كنترل مي كند. بالارفتن ميزان هوموسيستئين با ابتلا به بيماري هاي قلبي  عروقي،افسردگي و آلزايمر در ارتبــاط است، برخي از محققين حتي ارتباط بين اين ويتامين و سرطان رحم را مطرح كرده اند.

كمبود اسيد فوليك مي تواند موجب كاهش رشد، التهاب زبان، كاهش اشتها، تنگي نفس، اسهال، تحريك پذيري، فراموشي و اختلالات رواني بشود.

اسيد فوليك و بارداري :   

دريافت كافي فولات در دوره قبل از بارداري و دوره بارداري حائز اهميت است. نـقـايص مـادرزادي لـولـه عصبي  منجر به ايجاد ناهنجاري در لوله نخاع،و مغز  مي شود. خطر نقايص  مادرزادي لوله عصبي به طور قابل ملاحظه اي با مكمل اسيد فوليك همراه با ر‍‍‍‍‍ژيم غذايي حاوي اسيد فوليك كافي قبل و در ماه اول حاملگي پيشگيري مي شود .

در دوران بارداري، خطر كمبود اسيد فوليك به دليل تخليه ذخاير بدن مادر توسط جنين افزايش مي يابد. كمبود اسيد فوليك در بارداري خطر نقايص لوله عصبي شامل شكاف كام، صدمه مغزي و نقايص لوله عصبي را افزايش مي دهد. نقايص لوله عصبي جنين به دليل تكامل غير طبيعي لوله عصبي ايجاد مي شود.

بسياري از اين نقايص با مصرف مكمل اسيد فوليك در سنين باروري قابل پيشگيري است. به اين دليل به زناني كه قصد بارداري دارند توصيه شده است كه قبل از بارداري و در حين بارداري اسيد فوليك مصرف نمايند.

اسيد فوليك در پيشگيري از سقط جنين نيز نقش دارد. بسياري از متخصصين زنان و ساير پزشكان استفاده روزانه از ويتامين ب كمپلكس را همراه با 800 تا 1000 ميكروگرم اسيدفوليك براي پيشگيري از سقط تجويز مي كنند. اين روش براي پيشگيري از سقط در چندين مطالعه با نشان دادن ارتباط بين اختلال در متابوليسم هوموسيستئين و سقط هاي مكرر تاييد شده است. 

نقش اسيد فوليك در پيشگيري از برخي بيماري ها نشان داده شده است :

بيماري هاي قلبي:

اسيد فوليك از چند راه مي تواند از قلب محافظت كند. اول اين كه، فولات مي تواند ريسك فاكتورهاي بيماري هاي قلبي شامل كلسترول و هوموسيستئين را كاهش دهد. هر دو اين عوامل مي توانند به عروق خوني صدمه بزنند. دوم اين كه، مطالعات پيشنهاد مي كند كه فولات نه تنها از بروز آترواسكلروز پيشگيري مي كند، بلكه به عملكرد بهتر عروق خوني كمك مي كند و جريان خون را به قلب افزايش مي دهد بدين ترتيب از آنژين صدري و حملات قلبي پيشگيري مي كند و خطر مرك ناشي از حملات قلبي را كاهش مي دهد.

به جاي مصرف مكمل هاي اضافي، مقادير كافي فولات و ساير ويتامين هاي گروه B  بايداز رژيم غذايي تامين شود. در عين حال، در شرايط خاص از جمله ميزان بالاي هوموسيستئين در افرادي كه مبتلا به بيماري قلبي هستند و يا افرادي كه سابقه ابتلا به بيماري قلبي در سنين جواني را دارند، مصرف مكمل اسيد فوليك ضروري است.

آلزايمر:

اسيد فوليك و ويتامين B12 براي سلامت سيستم عصبي و فرآيند پاكسازي هوموسيستئين از خون حياتي است. هوموسيستئين ممكن است در ايجاد بيماري هايي مانند بيماري هاي قلبي، افسردگي و آلزايمر موثر باشد. ميزان بالاي هوموسيستئين و كاهش ميزان اسيد فوليك و ويتامين B12 در افراد مبتلا به آلزايمر مشاهده شده است . اما فوايد مكمل ياري براي اين بيماري و يا ساير بيماري هاي رواني هنوز ديده نشده است.

پيشگيري از استئوپروز:

حفظ سلامت استخوان در سراسر دوره زندگي بستگي به دريافت مقادير كافي ويتامين ها و املاحي از جمله فسفر، منيزيوم، برن، منگنز، مس، روي، اسيد فوليك و ويتامين هاي B12, K, C و B6 دارد.علاوه بر اين، برخي از متخصصين معتقدند كه ميزان بالاي هوموسيستئين ممكن است در پيشــرفت استئــوپروز نقــش داشته باشد. در چنين شرايطي، ممكن است نقش اسيد فوليك و ويتامين هاي B6 و B12 از برنامه غذايي و يا مصرف مكمل حائز اهميت باشد.

افسردگي:

مطالعات پيشنهاد مي كند كه اسيد فوليك ممكن است با افسردگي بيش از هر ماده مغذي ديگري در ارتباط باشد و كمبود آن ممكن است در شيوع بالاي افسردگي در سالمندي نقش مهمي داشته باشد. در 15 تا 38 درصد افراد مبتلا به افسردگي، ميزان فولات در بدن پايين است و به نظر مي رسد هر جه ميزان فولات بدن پايين تر باشد شدت افسردگي بيشتر است. براي درمان اين بيماري، مصرف مكمل هاي ب كمپلكس كه حاوي فولات، ويتامين B6 و ويتامين B12 مي باشد، توصيه شده است. در صورتي كه ميزان ويتامين هاي B در اين مكمل ها براي كاهش ميزان هوموسيستئين كافي نباشد، پـزشكان مقادير بيشتري فولات همراه با B6 و B12 توصيه مي كنند. اين مواد مغذي با يكديگر كار مي كنند تا ميزان بالاي هوموسيستئين را كه ممكن است در ارتباط با افسردگي باشد پايين آورند.

سرطان:

اسيد فوليك احتمالا" در پيشگيري از بروز برخي از انواع سرطان ها به ويژه سرطان كولون، سينه، معده و مري موثر است. مكانيسم چگونگي تاثير اسيد فوليك در پيشگيري از سرطان كاملا" روشن نيست. برخي از محققين معتقدند كه اسيد فوليك براي سلامت DNA و جلوگيري از موتاسيون آن كه ممكن است منجر به سرطان شود، لازم است. مطالعات جمعيتي نشان داده است كه سرطان كولوركتال در افرادي كه دريافت روزانه اسيد فوليك در آنها بالاست شيوع كمتري دارد.عكس اين مطلب نيز صادق است، يعني دريافت كم اسيد فوليك، خطر تومورهاي كولوركتال را افزايش مي دهد. اثرات قابل ملاحظه و معني دار كاهش خطر سرطان كولوركتال مستلزم مصرف روزانه حداقل 400 ميكروگرم در يك دوره 15 ساله مي باشد. به اين دليل پزشكان مكمل اسيد فوليك را به افرادي كه در معرض خطر سرطان كولون قرار دارند (به عنوان مثال، افرادي كه سابقه فاميلي ابتلا به سرطان كولون دارند) توصيه مي كنند.

ارتباط بين دريافت فولات و اثرات حفاظتي آن در مقابل عوامل سرطان زاي موثر در بروز سرطان ريه طي مطالعاتي نشان داده شده است.كمبود فولات احتمالا" با سرطان گردن رحم كه با پاپ اسمير مشخص مي شود نيز در ارتباط است.

مقدار مورد نياز:

مقادير مورد نياز روزانه اسيد فوليك در جدول ذيل شرح داده شده است:

براي بيماران قلبي مقادير توصيه شده از 400 تا 1200 ميكروگرم مي باشد.

با رعايت تغذيه صحيح مي توان از كمبود اسيد فوليك جلوگيري كرد:

اكثــر منــابع غذايي غني از اسيد فوليك علاوه بر افزايش ميزان دريافت فولات مورد نياز بدن مي توانند از طروق ديگري در سلامتي فرد نقش مهمي را ايفا نمايند به دليل اين كه:

-         منابع خوبي از ويتامين ها و مواد معدني هستند.                 

-         داراي فيبر بالايي مي باشند.

-         داراي چربي كمتري هستند.                      

-         فاقد كلسترول مي باشند.

-         ميزان سديم آن ها كم است.

 منابع غني اسيد فوليك شامل اسفناج، سبزي هاي برگي سبز تيره، شلغم، چغندر، لوبياي سويا، جگر گاو، سبزي هاي ريشه اي، غلات كامل، جوانه گندم، انواع حبوبات مانند عدس، لوبياي سفيد، چشم بلبلي، لوبياي قرمز، لوبيا چيتي، بادام زميني، ماهي آزاد، آب پرتقال و آواكادو و توت فرنگي مي باشد.

بخشي از اسيد فوليك در هنگام تهيه، طبخ و نگهداري مواد غذايي از دست مي رود. به منظور حفظ اسيد فوليك در مواد غذايي نكات ذيل را بايد رعايت كرد:

-         ميوه ها و سبزي ها حتي الامكان به صورت خام مصرف شوند.

-         سبزي ها با آب كم پخته شوند.

-         در صورت پختن سبزي ها در آب مجددا" آب آن در انواع سوپ ها و خورش ها استفاده شود.

-         از روش هاي ديگر پخت سبزي ها شامل بخار پز كردن، ماكروويوكردن، كباب پز كردن و تنوري نمودن براي حفظ اسيد فوليك استفاده شود.

-         سبزي هاي تازه  در يخچال نگهداري شوند.

-         از خيساندن مواد غذايي در آب به مدت طولاني ممانعت شود.

در جدول ذيل، مقدار فولات در برخي از منابع غذايي نشان داده شده است.

استفاده از مكمل اسيد فوليك درشرايط خاص:

اغلب افراد (به جز زنان باردار) مقادير كافي اسيد فوليك از رژيم غذايي دريافت مي كنند. در شرايط خاص، ممكن است متخصصين، مكمل اسيد فوليك تا 2000 ميكروگرم در روز براي بزرگسالان توصيه نمايند.

سازمان جهاني بهداشت مكمل ياري آهن همراه با اسيد فوليك را براي زنان باردار و كودكان زير 2 سال توصيه نموده است. بر اين اساس مكمل ياري روزانه با 60 ميلي گرم آهن المنتال و 400 ميكروگرم اسيد فوليك براي زنان باردار و 5/12 ميلي گرم آهن همراه با 50 ميكروگرم اسيد فوليك براي كودكان 6 تا 24 ماهه توصيه شده است.

مكمل ياري اسيد فوليك در ايران:

در ايران برنامه مكمل ياري اسيد فوليك براي زنان از 3 ماه قبل از بارداري به ميزان روزانه 400 ميكروگرم اسيد فوليك تا هنگام زايمان اجرا مي شود.

غني سازي مواد غذايي با اسيد فوليك:

غنــي سازي مواد غذايي به معني افزودن اسيدفوليك به يك ماده غذايي متداول مثلا" نان مي باشد. با اين روش مي توان بخشي از اسيد فوليك مورد نياز روزانه را به بدن رساند. از سال 1996 كشورهايي مثل امريكا و انگليس و كانادا اسيد فوليك را به آرد گندم اضافه كردند. دليل اين كار تاثير اسيد فوليك بر كاهش نقايص مادرزادي لوله عصبي، كاهش شيوع هوموسيستئين بالا، كاهش شيوع سرطان ها و آلزايمر مي باشد كه طي مطالعات متعددي به اثبات رسيده است. در كشور كانادا غني سازي آرد با اسيد فوليك منجر به كاهش نقايص مادرزادي لوله عصبي تا 50 درصد شده است. در ايران برنامه غني سازي آرد با آهن و اسيد فوليك از سال 1380 در يك استان به مورد اجرا گذاشته شد و به دنبال موفقيت هاي حاصل، برنامه ملي غني سازي آرد با آهن و اسيد فوليك تدوين گرديد.

غني سازي آرد با اسيد فوليك در كشورهاي متعددي از جمله انگلستان، كانادا، استراليا و آمريكا با هدف كاهش خطر نقايص مادرزادي لوله عصبي و همچنين كاهش خطر بروز بيماري هاي قلبي و عروقي انجام شده است مطالعات نشان داده است كه مكمل ياري با اسيد فوليك هوموسيستئين سرم كه ريسك فاكتور بيماري هاي قلبي به شمار مي رود را كاهش دهد. در كشور آمريكا نشان داده شده است كه هر سال از حداقل 13500 مورد مرگ در اثر بيماري قلبي و عروقي با مصرف فولات بيشتر پيشگيري مي شود و غني سازي با اسيد فوليك خطر مرگ را 10 تا 15 درصد كاهش مي دهد.

تداخلات دارويي اسيد فوليك:

در مواردي كه داروهاي ذيل مصرف مي شود، مصرف مكمل اسيد فوليك بايد با مشورت پزشك باشد.

آنتي بيوتيك ها، تتراسيكلين:

اسيد فوليك نبايد همزمان با تتراسيكلين مصرف شود زيرا با جذب آن تداخل پيدا كرده و كارآيي آن را كاهش مي دهد. اسيد فوليك به تنهايي و يا تركيب با ويتامين هاي گروه B بايد با رعايت فاصله اي از زمان مصرف تتراسيكلين مصرف شود.

آسپيرين، ايبوپروفن و استامينوفن:

در صورتي كه اين داروها و يا ساير داروهاي ضد التهاب در مدت زمان طولاني مصرف شوند، نياز بدن به اسيد فوليك افزايش مي يابد.

داروهاي پايين آورنده كلسترول و تركيبات كنتراسپتيو:

تركيبات كنتراسپتيو و پايين آورنده كلسترول ممكن است ميزان اسيد فوليك را در خون كاهش داده و ظرفيت بدن براي استفاده از اين ويتامين را كاهش دهند. دادن فولات اضافي همراه با اين داروها بايد توصيه شود.

ساير داروها:

آنتي اسيدها، سايمتيدين، رانيتيدين (كه براي زخم معده، سوزش معده و اختلالات گوارشي مرتبط) مصرف مي شوند و متافرين (كه براي ديابت مصرف مي شود) ممكن است از جذب اسيد فوليك جلوگيري كند. بنابراين مصرف اسيدفوليك در هنگام مصرف اين داروها بايد توصيه شود در عين حال از مصرف همزمان اسيد فوليك و داروهاي مذكور بايد خودداري شود.