روش های مستقیم آموزش
سمینار در کلاس، کنگره و همایش یا Seminar
یک دسته از روش های آموزشی، برگزاری همایش هاست. در این روش با توجه به هدف و نیز گروه مخاطبان و روش اجرا از زیرمجموعه هایی مانند؛ سمینار، کنگره، کنفرانس، سمپوزیوم، پانل، مجمع بحث و ... استفاده می شود که در این قسمت به ارائه تعریفی از هر کدام می پردازیم.
تعاریف
سمینار یا کنفرانس
روشهای آموزشي گروهي هستند. معمولاً از افرادي كه داراي علايق يا زمينه فكري مشترك و يا قطبي هستند تشكيل مي‌شوند. روش بحث ممكن است به شيوه‌هايي مختلفي شامل بحث به دور يك ميز بزرگ. بحث به شيوه پانل یا سمپوزيوم باشد. سمينارها معمولاً با مؤسسات آموزشي علمي و دانشگاهي در ارتباط هستند. اعضا يا شركت كنندگان سمينار براي اهدافي مانند معادله ديدگاه ها و انديشه ها، بحث پيرامون مسائل، نقل تجربيات شخصي، آشنايي با تجربيات ديگران، آگاهي از نظرات جديد و يا انگيزه هايي مشابه به دور هم جمع مي شوند. در سمينارها شركت كنندگان به طور انفرادي يا گروهي تكاليفي برعهده مي‌گيرند و يافته هاي خود را در جلسات عمومي براي آگاهي از عقايد و توصيه هاي ديگران مطرح مي‌سازند. در حقيقت هدف از سمينار، مطالعه موضوع مشخص توسط گروهي از اشخاص و تحت رهبري برخي از كارشناسان است.
معمولاً سمينار با پژوهش پيوند دارد و پژوهشگران آموخته ها و تجربيات خود را در آن عرضه مي دارند. درسمينار معمولاً رئيس يا هماهنگ كننده‌اي وجود دارد كه نقش رهبري بحث ها را برعهده گیرد. برنامه‌ريزي مقدماتي سمينار داراي اهميت زيادي است. در سمينار سخنرانان با آمادگي قبلي و پس از تدارك اطلاعات لازم حاضر مي‌شوند. برخلاف كارگاه، فرايند سمينار به نحوي است كه در آن مسائل از ابتدا و احتمالاً نقطه شروع براي گروه مطرح شود و گروه، كار را روي آن در جلسه آغاز می كنند. در سمينار تجربيات تازه و به روز مطرح و مبادله مي‌شود. معمولاً براي جلوگيري از اتلاف وقت از سخنرانان خواسته مي‌شود که از قبل خلاصه مطالب و يا حتي تمام گزارش يا مقاله خود را براي توزيع ميان شركت‌كنندگان آماده و ارائه نمايند.
يك نوع از سمينار يا كنفرانس را اجلاسيه يا كنوانسيـون مي‌نامند. كنوانسیونها معمولاً در رابطه با گـروهها يا سازمانهاي اجرايي تشكيل مي‌شود و در آن‌گروه هايي از طبقات و قشرهاي مختلف سازمان دورهم جمع مي‌شوند و درباره خط مشي ها و انديشه هايي كه درباره سازمان ذيربط مطرح است، با يكديگر بحث مي‌كنند. وقتي كه كنوانسيون ها پيرامون فعاليت هاي سياسي و يا امور مذهبي برگزار شود، آن را كنفرانس مي‌نامند.
کنگره
تفاوت كنگره را با سمينار و كنفرانس مي‌توان در سه جنبه خلاصه كرد:
اولاً كنگره داراي ابعادي به مراتب گسترده تر است و معمولاً در آن گروه زيادي شركت كننده و سخنراني هاي متعدد مشاركت دارند و هر گروه ممكن است از سراسر يك كشور يا حتي كشورهاي ديگر شركت داشته باشند و از اين نظر است كه كنگره ها را به دو گونه ملي و بين المللي تقسيم مي‌كنند.
دومين تفاوت در خصلت ادواري كنگره است. سمينارها و كنفرانسها معمولاً حالت موردي دارند (مگر در موارد خاص) و حال آنكه كنگره ها معمولاً ادواري هستند و هر چند سال يكبار تشكيل مي‌شوند. بيشتر كنگره‌ها را در حال حاضر انجمن‌هاي علمي و تخصصي در رشته‌هاي مختلف برگزار مي‌كنند و فاصله زماني برگزاري كنگره معمولاً يك تا پنج سال است.
سومين تفاوت از نظر سازماندهي، آن است كه هر كنگره معمولاً داراي تعدادي كميته تخصصي است و ممكن است برنامه هاي آموزشي معيني در قالب بازآموزي و نوآموزي اجرا کند. به اين جهت كنگره داراي سازمان گسترده اي است و به غير از جلسات عمومي و كلي، داراي شعب متعدد تخصص نيز مي باشد.
سمپوزیوم
تفاوت سمپوزيوم با سخنراني آنست كه از تمامي سخنرانان خواسته مي‌شود كه همگي درباره موضوع معيني صحبت كنند. سخنرانان مطالب خود را آماده مي‌سازند كه هر كدام درباره جنبه خاصي از موضوع موردنظر صحبت كنند. فايده اين سخنراني‌ها براي شنوندگان اين خواهد بود كه آگاهي‌هاي ضروري را درباره جنبه‌هاي مختلفي كه هر يك از سخنرانان جداگانه درباره آن بحث كرده‌اند بدست آورند.
در سمپوزيوم جزئيات مربوط به نقطه نظرهاي متفاوت توسط سخنرانان عرضه مي‌شود. معمولاً فرايند تدارك سمپوزيوم بدين نحو است كه از سخنرانان دعوت به عمل مي‌آيد و با دادن فرصت كافي از آنان خواسته مي‌شود درباره جنبه خاصي از مباحث مطالبي را تهيه كنند. رئيس سمپوزيوم را افتتاح مي‌كند و مقدمه كوتاهي عرضه مي‌كند و سخنرانان را به حاضرين معرفي مي‌كند و از یکایک آنان درخواست مي‌كند كه در پشت تريبون قرار گيرند و صحبت كنند. پس از اينكه هر سخنران به كار خود پايان دهد و قبل از اينكه شخص ديگري سخن خود را آغاز كند؛ رئيس سمپوزيوم، مختصري از مطالب سخنراني عرضه شده با سخنراني بعدي ارائه مي‌كند و احتمالاً نظرات خود را در اين زمينه بيان مي‌دارد.
سمپوزيوم در شرايطي مي‌تواند در هر موضوع مورد استفاده قرار گيرد كه تعداد كارشناس لازم براي بحث درباره جنبه‌ها و ديدگاههاي مختلف يك موضوع وجود داشته باشد و استفاده از آنان امكان‌پذير باشد. به علت تنوع سخنرانان در سمپوزيوم، اين نوع برنامه از سخنراني تك نفره بهتر است. با اين حال سمپوزيوم داراي محدوديتهايي نيز هست:
1. هرگاه سخنرانان مطالب خوبي عرضه نكنند و يا به گونه يكنواخت و خسته‌كننده ای آن را ارائه كنند، نتيجه جالبي عايد نخواهد شد.
2. اگر سخنرانان قبل از جلسه با يكديگر مشورت نكرده باشند، ممكن است مطالب تكراري درباره يك موضوع ارائه كنند و توافقي نيز ميان آنان از نظر حدود و ثغور بحث‌ها وجود نداشته باشد.
3. در هر حال در سمپوزيوم جايگاه خاصي براي مشاركت حضار در بحث و عرضه ديدگاههايشان وجود ندارد.
4. سمپوزيوم براي گروهي از افراد مطلع و كارآزموده و داراي كاربرد است كه گرايش به «شنيدن» داشته باشند و علاقمند باشند جنبه‌هاي مختلف يك موضوع تخصصي براي آنان تحليل شود.
پانل
پانل يا ميزگرد روشي است كه در آن چند نفر (معمولاً 7-3 نفر) دور ميزي در حالت روياروي با حاضرين مي‌نشينند و با يكديگر درباره موضوعي كه به گونه‌اي با حاضرين در ارتباط است و اعضاي پانل درباره آن دانش تخصصي دارند، بحث مي‌كنند. در خلال اين بحث، ابعاد مختلف موضوع بحث و ساير جزئيات آن عنوان می شود و در صورت لزوم، یک جلسه آزمايشي نيز مقرر مي‌شود. همچنين پانل بايد داراي يك گرداننده بحث ماهر و مسلط به موضوع باشد كه بحث ها در يك جو غيررسمي و دوستانه به جريان انداخته و در صورت لزوم بتواند مجادله ها را آرام و بحث ها را متعادل و هماهنگ سازد.
در پانل معمولاً مشاركت مستقيم حاضرين در بحث ها، گروهي امكان پذير نيست، با اين حال معمولاً به حاضرين اين امكان داده مي‌شود كه سؤالات خود را مطرح كنند و يا نقد و اظهار نظر خود را بيان كنند. سؤالات از طريق هماهنگ كننده به يكي از اعضا پانل داده مي شود.
ویژگی ها
با توجه به این که در برنامه های ارتقای سلامت معمولاً از سمینار به عنوان روشی برای تکمیل دانش عمومی مخاطبان مختلف جامعه ـ و کادر پزشکی و بهداشتی ـ استفاده می شود و سایر روش ها بیشتر برای مخاطبان خاص یک موضوع یا تخصص به کار می رود، در این بخش به ارائه ویژگی روش سمینار می پردازیم؛
در این روش با استفاده از ابزار کمک آموزشی مانند، اسلاید، اورهد و ... می توان اطلاعات علمی، معتبر و جدید را به صورت رسمی و با یک نظم خاص و مشخص و منطقی، به مخاطبان انتقال داد. این روش در بسیاری از مجامع علمی و دانشگاهی به منظور ارائه مطالب علمی کاربرد دارد.
معیارهای ارزشیابی
قبل از هر چیز، یک سمینار آموزشی باید یک عنوان مشخص و شفاف داشته باشد و برای ارائه مطالب خود که به تکمیل دانش مخاطبان کمک می کند، یک طرح مشخص و منطقی تنظیم کند، به طوری که با یک مقدمه شروع و با یک نتیجه و پیام کلیدی و کاربردی پایان یابد. در طراحی آن باید به چهار سوال پاسخ داده شود؛
1. مخاطبین سمینار چه کسانی هستند؟
2. چرا عنوان سمینار برای مخاطبین جذاب است؟
3. مطالب قابل ارائه در سمینار چیست؟
4. مطالب سمینار با چه نظم و به چگونه در طول سمینار ارائه شود؟
علاوه بر روش اجرا، با توجه به هدف یا اهداف آموزشی سمینار، باید روشی برای ارزیابی میزان فراگیری مخاطبان نیز در نظر گرفته شود.
به طور خلاصه معیارهای ارزیابی یک سمینار یا کلاس را می توان مطابق جدول زیر در نظر گرفت: برای درک بهتر ارزشیابی این رسانه می توانید به این جدول نیز رجوع کنید:
|
معیارهای ارزشیایی سمینار
|
|
معیار امتیاز
|
1
|
2 و 3
|
4
|
5
|
|
انطباق مطالب سمینار با نیاز و دانش مخاطبان
|
عدم انطباق
|
انطباق کم
|
انطباق مناسب
|
کاملاً منطبق و متناسب
|
|
جذابیت عنوان و مطالب
|
عدم جذابیت
|
جذابیت کم
|
جذاب برای اکثر مخاطبان
|
کاملاً جذاب برای همه مخاطبان
|
|
دارا بودن اهداف تعیین شده
|
عدم وجود هدف
|
دارای اهداف ناواضح
|
دارای اهداف واضح اما غیرکاربردی
|
دارای اهداف واضح و کاربردی
|
|
ارائه سمینار بر اساس یک نظم منطقی
|
عدم وجود نظم
|
نظم کم
|
نظم قابل قبول
|
دارای نظم کاملاً منطقی
|
|
استفاده مناسب از وسایل کمک آموزشی
|
عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی
|
استفاده کم و نه چندان مناسب
|
استفاده قابل قبول
|
استفاده عالی و به جا از وسایل کمک آموزشی
|
|
در نظر گرفتن روش ارزیابی یادگیری مخاطبان
|
عدم وجود روش ارزیابی
|
استفاده از روش ارزیابی ناکارا
|
استفاده از روش ارزیابی مناسب برای اکثر مخاطبان
|
استفاده از روش ارزیابی کاملاً مناسب برای همه مخاطبان
|
|
قابل استفاده بودن مطالب ارائه شده
|
غیرقابل استفاده
|
قابل استفاده برای تعداد کمی از مخاطبان
|
قابل استفاده برای اکثر مخاطبان
|
قابل استفاده برای کلیه مخاطبان
|